Korzystanie przez pracownika z urlopu wychowawczego

Jednym z urlopów związanych z rodzicielstwem, z którego pracownicy mogą korzystać w czasie zatrudnienia, jest urlop wychowawczy. Przysługuje on rodzicom lub opiekunom dziecka, którzy posiadają określony minimalny okres zatrudnienia. Czas urlopu wychowawczego to również okres, w którym pracownik - po spełnieniu określonych warunków - ma zagwarantowane określone ubezpieczenia oraz naliczane składki.

Kto ma prawo do urlopu?

Urlop wychowawczy przysługuje rodzicom lub opiekunom dziecka, którzy posiadają co najmniej 6-miesięczny okres zatrudnienia z całego okresu zatrudnienia. Oznacza to, że do tego okresu wlicza się wszystkie poprzednie okresy zatrudnienia u wszystkich pracodawców. Nie jest więc brany pod uwagę tylko staż zakładowy.

Do stażu, od którego zależy prawo do urlopu wychowawczego, wlicza się również okresy zaliczane do stażu pracy na podstawie przepisów szczególnych, np. okresy pracy w gospodarstwie rolnym.

Wymiar urlopu wychowawczego

Wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy (art. 186 § 2 Kodeksu pracy - Dz. U. z 2023 r. poz. 1465) i przysługuje łącznie obojgu rodzicom lub opiekunom dziecka. Przy czym jeden miesiąc z tych 36 miesięcy przysługuje każdemu z rodziców (opiekunów) niezbywalnie. Jest to tzw. część urlopu nieprzenaszalna na drugiego rodzica. Skorzystanie z urlopu wychowawczego w wymiarze co najmniej jednego miesiąca oznacza wykorzystanie przez rodzica lub opiekuna dziecka części niezbywalnej tego urlopu. Oznacza to, że rodzic albo opiekun dziecka może skorzystać maksymalnie z 35 miesięcy urlopu.

Skorzystanie z pełnych 36 miesięcy urlopu wychowawczego jest możliwe tylko w ściśle określonych sytuacjach. Ma to miejsce wtedy, gdy:

drugi rodzic dziecka nie żyje,
drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska,
drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu,
dziecko pozostaje pod opieką jednego opiekuna.

Urlop jest udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia. Przy czym rodzice (opiekunowie) dziecka mogą korzystać z urlopu wychowawczego jednocześnie.

Urlop wychowawczy może być udzielony maksymalnie w 5 częściach.

Dodatkowy urlop na niepełnosprawne dziecko

Kodeks pracy ustanawia też urlop wychowawczy na dziecko niepełnosprawne, który jest niezależny od urlopu wychowawczego o charakterze podstawowym. Jak stanowi art. 186 § 3 K.p., jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika, niezależnie od urlopu, o którym mowa w art. 186 § 2 K.p., pracownikowi może być udzielony dodatkowy urlop wychowawczy w wymiarze do 36 miesięcy, z którego można skorzystać w okresie nie dłuższym niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia. Zasady udzielania tego urlopu oraz podziału pomiędzy rodzicami na części, w tym korzystania z części urlopu nieprzenoszalnej, są takie same, jak w przypadku urlopu wychowawczego podstawowego.

Potrzebny wniosek

Urlop wychowawczy jest udzielany na wniosek pracownika (w postaci papierowej lub elektronicznej) składany w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu (przykładowy wzór w ramce). Tak wynika z art. 186 § 7 K.p.

Do wniosku o ten urlop pracownik jest obowiązany dołączyć dokumenty określone w § 18 rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz. U. z 2023 r. poz. 937). Należą do nich m.in.:

1) oświadczenie pracownika o braku zamiaru korzystania przez drugiego rodzica albo opiekuna dziecka z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic albo opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem; oświadczenie nie jest wymagane w razie ograniczenia drugiemu rodzicowi albo pozbawienia drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo ograniczenia albo zwolnienia z opieki drugiego opiekuna dziecka,

2) w przypadku, o którym mowa w pkt 1 - kopia prawomocnego orzeczenia sądu o ograniczeniu albo pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo o ograniczeniu albo zwolnieniu z opieki drugiego opiekuna dziecka albo dokumenty lub oświadczenie pracownika, że zachodzą niedające się usunąć przeszkody do uzyskania informacji od drugiego rodzica lub opiekuna dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic lub opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem,

3) kopia prawomocnego orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy, w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 3 Kodeksu pracy.

Pracodawca jest związany terminowo złożonym wnioskiem o urlop wychowawczy. Natomiast gdy wniosek o tego rodzaju urlop zostanie złożony bez zachowania terminu, pracodawca udziela urlopu nie później niż z dniem upływu 21 dni od dnia złożenia wniosku.

Czy pracodawca może odmówić urlopu?

Pracodawca nie może odmówić udzielenia urlopu wychowawczego, jeżeli zostały zachowane obowiązujące terminy oraz wymogi formalne warunkujące nabycie do niego prawa. W pewnych okolicznościach może jedynie przesunąć termin rozpoczęcia urlopu.

Z art. 186 § 7 K.p. wynika jednoznacznie, że pracodawca jest zobowiązany uwzględnić wniosek pracownika o udzielenie urlopu wychowawczego. Co więcej, nie może również odrzucić wniosku złożonego bez zachowania wymaganego terminu. W myśl art. 186 § 7¹ K.p. wniosek złożony z opóźnieniem także musi być rozpatrzony pozytywnie, przy czym w takiej sytuacji urlop wychowawczy jest udzielany nie później niż z dniem upływu 21 dni od dnia złożenia wniosku. Pracodawca nie jest więc tu związany krótszym terminem zaproponowanym przez pracownika - może go uwzględnić, ale nie musi.

Od powyższych zasad przepisy nie przewidują żadnych wyjątków. Jeżeli więc pracownik spełnia przesłanki wymagane do udzielenia urlopu wychowawczego oraz dołączył do pisemnego wniosku stosowne dokumenty, pracodawca musi go zaakceptować i udzielić urlopu wychowawczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2015 r., sygn. akt II PK 274/14). Fakt, że np. w niektórych sytuacjach może to być niedogodne organizacyjnie dla pracodawcy, nie ma znaczenia.

Ubezpieczenie na urlopie

W czasie urlopu wychowawczego pracownik nie podlega pracowniczym ubezpieczeniom, ale ma zagwarantowane określone ubezpieczenia z racji przebywania na tym urlopie. Obowiązek naliczania składek w okresie urlopu wychowawczego spoczywa na pracodawcy. Pracodawca nie opłaca ich jednak, bowiem ich koszt jest finansowany przez budżet państwa.

Wzór wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego