Urlopy związane z rodzicielstwem - Dodatek nr 8 do Ubezpieczeń i Prawa Pracy nr 8 (626) z dnia 10.04.2025

Prawo do urlopu wychowawczego oraz jego wymiar

Pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia (art. 186 § 1 K.p.).

Pracodawca zatrudnił na podstawie umowy o pracę dotychczas niepracującą nigdzie matkę 2-letniego dziecka. Przepracowanie co najmniej 6 miesięcy pozwoli pracownicy na ubieganie się o urlop wychowawczy. Gdyby uprzednio była zatrudniona (nie dotyczy prowadzenia działalności gospodarczej lub wykonywania czynności na podstawie umowy prawa cywilnego, np. zlecenia), to stosownie do okresu tego zatrudnienia, mogłaby nabyć prawo do urlopu wychowawczego nawet od pierwszego dnia nowego zatrudnienia (z tym że jest to urlop fakultatywny, który wymaga wniosku zainteresowanej).

Nowo zatrudniony pracownik - ojciec dziecka w wieku 3 lat, udokumentował 6-miesięczny staż z prawem do stypendium.

Do stażu pracy dla celów urlopu wychowawczego należy zaliczyć okres obecnego zatrudnienia oraz staż z prawem do stypendium, co wynika z art. 79 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2025 r. poz. 214). Zgodnie z ust. 1 powołanego przepisu, okresy pobierania stypendium przyznanego m.in. bezrobotnemu w okresie odbywania stażu na podstawie skierowania starosty, wlicza się do okresu pracy wymaganego do nabycia lub zachowania uprawnień pracowniczych. Oznacza to, że od pierwszego dnia zatrudnienia pracownik może wnioskować o urlop wychowawczy.

Pracownica, która 1 stycznia 2024 r. podjęła pierwsze zatrudnienie w życiu, w marcu 2024 r. stała się niezdolna do pracy z powodu choroby przypadającej na okres ciąży i przebywała na zwolnieniu lekarskim do dnia porodu. Obecnie korzysta z urlopu macierzyńskiego. Do okresu zatrudnienia wymaganego dla nabycia prawa do urlopu wychowawczego należy jej zaliczyć zarówno okresy efektywnej pracy, jak i niezdolności do pracy z powodu choroby oraz urlopów macierzyńskiego i ewentualnie rodzicielskiego. W świetle powyższego, pracownica spełnia już warunek co najmniej 6-miesięcznego stażu pracy wymaganego dla nabycia prawa do urlopu wychowawczego.

Wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy. Jest on udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia. Niezależnie od tego urlopu, jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika, może mu być udzielony urlop wychowawczy w wymiarze do 36 miesięcy, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia (art. 186 § 3 K.p.).

W piśmie udostępnionym naszemu Wydawnictwu 25 października 2013 r. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej wyjaśniło, że: "(...) Jeżeli zatem oboje rodzice lub opiekunowie dziecka żyją i korzystają z pełnej władzy rodzicielskiej, to maksymalny wymiar urlopu wychowawczego jaki może wykorzystać jeden z nich wynosi 35 miesięcy. (...)".

Uwaga! Skorzystanie z urlopu wychowawczego w wymiarze co najmniej jednego miesiąca oznacza wykorzystanie przez rodzica lub opiekuna dziecka urlopu w części przysługującej wyłącznie temu rodzicowi/opiekunowi.

Pracownik skorzystał z urlopu wychowawczego w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2023 r. na dziecko urodzone w 2022 r. Obecnie z tego urlopu planuje skorzystać matka dziecka. Może ona wystąpić o 24 miesiące urlopu wychowawczego, gdyż ojciec wykorzystał już swoją część niezbywalną.

Rodzice dziecka niepełnosprawnego w wieku 1,5 roku są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę. Z powodu konieczności zapewnienia dziecku całodobowej opieki, z pełnego "podstawowego" urlopu wychowawczego oraz z urlopu z tytułu niepełnosprawności zamierza skorzystać ojciec dziecka. Matka pozostanie aktywna zawodowo.

Ojciec dziecka będzie mógł wykorzystać 35 miesięcy "podstawowego" urlopu wychowawczego, a ponadto będzie mógł ubiegać się o 35 miesięcy urlopu wychowawczego związanego z niepełnosprawnością dziecka.

Pracownica - matka rocznego dziecka w kwietniu 2025 r. wystąpiła o 36-miesięczny urlop wychowawczy. Do wniosku dołączyła oświadczenie, iż z urlopu tego nie będzie korzystał ojciec dziecka.

Oświadczenie to nie wywiera skutku w postaci prawa pracownicy do pełnych 36 miesięcy urlopu. Może ona skorzystać z 35 miesięcy urlopu. Pozostały miesiąc, o ile nie zostanie wykorzystany przez ojca, przepadnie.

Rodzic dziecka ma prawo do pełnego urlopu wychowawczego, tj. w wymiarze 36 miesięcy, jeżeli:

• drugi rodzic dziecka nie żyje,
• drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska,
• drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu (art. 186 § 9 K.p.).

Dotyczy to zarówno podstawowego urlopu wychowawczego, jak i urlopu z tytułu niepełnosprawności dziecka. Ta sama zasada obowiązuje, gdy dziecko pozostaje pod opieką jednego opiekuna (art. 186 § 10 zd. 1 K.p.). Wówczas pracownikowi przysługuje urlop wychowawczy w pełnym wymiarze - do 36 miesięcy.

Z urlopu wychowawczego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice lub opiekunowie dziecka. W takim przypadku łączny wymiar tego urlopu nie może przekraczać maksymalnego wymiaru.

Urlop wychowawczy jest udzielany na wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej składany przez pracownika w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. W myśl § 19 rozporządzenia w sprawie wniosków, wniosek o urlop wychowawczy albo jego część powinien zawierać:

• imię i nazwisko pracownika,
• imię i nazwisko dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część,
• wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część na dane dziecko,
• wskazanie okresu urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko,
• określenie liczby części urlopu wychowawczego, z których dotychczas skorzystano na dane dziecko.

Do wniosku pracownik powinien dołączyć:

• oświadczenie o braku zamiaru korzystania przez drugiego rodzica albo opiekuna dziecka z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic albo opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem; oświadczenie nie jest wymagane w razie ograniczenia drugiemu rodzicowi albo pozbawienia drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo ograniczenia opieki drugiemu opiekunowi albo zwolnienia z opieki drugiego opiekuna dziecka,
• w przypadku, o którym mowa w pierwszym myślniku - kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ograniczeniu albo pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo o ograniczeniu albo zwolnieniu z opieki drugiego opiekuna dziecka albo dokumenty lub oświadczenie pracownika, że zachodzą niedające się usunąć przeszkody do uzyskania informacji od drugiego rodzica lub opiekuna dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic lub opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem,
• kopię prawomocnego orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy, w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 3 K.p.,
• w przypadku wnioskowania o udzielenie urlopu wychowawczego w wymiarze 36 miesięcy albo o udzielenie części urlopu wychowawczego, której wymiar łącznie z dotychczas wykorzystanym wymiarem urlopu wychowawczego wyniesie 36 miesięcy:
• odpis skrócony aktu zgonu drugiego rodzica dziecka, w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 9 pkt 1 K.p., albo
• kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ubezwłasnowolnieniu drugiego rodzica dziecka albo dokument potwierdzający niepełnoletność drugiego rodzica dziecka, gdy rodzice nie są małżeństwem, albo kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ustaleniu ojcostwa, w którym sąd nie przyznał ojcu władzy rodzicielskiej, w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 9 pkt 2 K.p., albo
• kopię prawomocnego orzeczenia sądu o pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo o jej ograniczeniu lub zawieszeniu, w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 9 pkt 3 K.p., albo
• kopię prawomocnego orzeczenia sądu o przyznaniu opieki nad dzieckiem jednemu opiekunowi albo zwolnieniu drugiego opiekuna z opieki, w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 10 zd. 1 K.p.

Uwaga! Urlop wychowawczy jest udzielany nie więcej niż w 5 częściach. Liczbę części urlopu ustala się w oparciu o liczbę złożonych wniosków o udzielenie urlopu.

Przykład wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego

Przepisy kodeksowe nie określają wprost jak obliczać okres urlopu wychowawczego, a opinie doktryny są niejednolite. Wobec powyższego nasza redakcja zwróciła się z zapytaniem w tej sprawie do resortu pracy. W odpowiedzi, którą otrzymaliśmy 2 czerwca 2016 r. czytamy, że: "(...) Dopuszczalny 36-miesięczny okres urlopu wychowawczego należy, zdaniem Departamentu Prawa Pracy w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, obliczać z uwzględnieniem orzecznictwa sądowego dotyczącego ustalania okresu zatrudnienia pracownika. Jak orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 grudnia 2009 r. (II PK 223/09, LEX nr 585777) sposób liczenia terminów określonych w przepisach Kodeksu cywilnego nie ma zastosowania do okresów, od których zależy nabycie uprawnień pracowniczych. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do tego wyroku "w judykaturze utrwalony jest pogląd, że sposób liczenia terminów określonych w przepisach Kodeksu cywilnego nie ma zastosowania do okresów, od których zależy nabycie uprawnień pracowniczych (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 1991 r., I PZP 16/91, OSNCP 1992 z. 1 poz. 10, czy wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 19 grudnia 1996 r., I PKN 47/96, OSNP 1997 nr 17, poz. 310).

Zasady nabycia uprawnień pracowniczych są zatem zawarte w postanowieniach prawa pracy i odbiegają od reguł prawa cywilnego. Uznając zaś, że kwestia ta jest uregulowana w prawie pracy - jakkolwiek nie wprost - nie ma podstaw, by sięgać do Kodeksu cywilnego, gdyż w myśl art. 300 K.p. stosujemy go do stosunków pracy tylko w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy.

Zdaniem Departamentu oznacza to, że jeżeli urlop wychowawczy został udzielony od dnia 4 kwietnia 2016 r., to 6 miesięczny okres urlopu wychowawczego upływa 3 października 2016 r. Natomiast jeżeli występują między częściami urlopu wychowawczego przerwy, to dla ustalenia kiedy miną dopuszczalne 36 miesięcy, należy sumować pełne kolejne nieprzerwane miesiące urlopu wychowawczego, przyjmując, że okres miesiąca upływa w dniu poprzedzającym dzień, który datą odpowiada początkowemu dniowi okresu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca (np. miesiąc liczony od dnia 4 kwietnia upływa w dniu 3 maja). Należy także zsumować dni »wystające« poza pełne miesiące, przyjmując 30 dni za jeden miesiąc. (...)".

Pracownica wystąpiła o pełny przysługujący jej wymiar urlopu wychowawczego (35 m-cy) na roczne dziecko. Urlop rozpocznie się 22 kwietnia 2025 r., a zatem powinien trwać do 21 marca 2028 r.

Zakładamy, że pracownica otrzyma propozycję innej pracy i złoży wypowiedzenie dotychczasowej umowy, które zakończy bieg 31 grudnia 2025 r., jednocześnie kończąc urlop wychowawczy. Od poniedziałku 12 stycznia 2026 r. (po kilkudniowej przerwie) z pozostałej części urlopu wychowawczego będzie korzystał pracownik - ojciec dziecka. Wnioskujący będzie mógł przebywać na urlopie do 1 maja 2028 r. co wynika z wyliczenia:

• okres urlopu wykorzystany przez matkę: 8 m-cy i 10 dni,
• różnica do wykorzystania (po przerwie) przez ojca: 36 m-cy - 8 m-cy i 10 dni = 27 m-cy i 20 dni.
  
  

Pracownik może wycofać wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu, składając pracodawcy w postaci papierowej lub elektronicznej oświadczenie w tej sprawie (art. 186 § 7 zd. 4 K.p.). Rozporządzenie w sprawie wniosków nie określa treści takiego oświadczenia, stąd należy przyjąć, że wymagane jest jedynie wyraźne wycofanie wniosku, w zakreślonym powyżej terminie.

Po rozpoczęciu urlopu pracownik może z niego zrezygnować:

• w każdym czasie - za zgodą pracodawcy,
• po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy - najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy (art. 186³ K.p.).

Z przepisu należy wnosić, że w przypadku niedochowania terminu, pracodawca, który z jakiś przyczyn nie może dopuścić pracownika do pracy w proponowanym przez niego terminie, powinien tego dokonać najpóźniej po upływie 30 dni.

Pracownica przebywająca na dwuletnim urlopie wychowawczym, który miał trwać do końca 2025 r., na początku kwietnia 2025 r. zrezygnowała z urlopu oraz zadeklarowała gotowość natychmiastowego przystąpienia do pracy. Reorganizacja stanowisk będąca konsekwencją jej urlopu spowodowała, że pracodawca nie miał wówczas wolnego miejsca pracy. W tej sytuacji odmówił zgody na natychmiastowy powrót pracownicy do pracy. Ma on 30 dni od dnia złożenia wniosku na przygotowanie dla pracownicy stanowiska pracy.