Praktyczne aspekty udzielania urlopu wychowawczego

Urlop wychowawczy jest jednym z uprawnień pracowniczych związanych z rodzicielstwem. Udzielany on jest w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Ustawodawca przyznał pracownikom określoną liczbę miesięcy tego urlopu, ograniczając termin jego wykorzystania wiekiem dziecka. Jednocześnie w okresie wykorzystywania urlopu wychowawczego przewidział ochronę zatrudnienia pracownika.

Prawo do urlopu wychowawczego

Pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego, w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Do tego sześciomiesięcznego okresu pracy wlicza się również poprzednie okresy zatrudnienia (art. 186 § 1 K.p.). Wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy i udzielany jest na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 5. roku życia. Wskazany wymiar urlopu przysługuje na każde dziecko odrębnie (przykład).

Urlop wychowawczy może być wykorzystany najwyżej w 5 częściach. Przy czym każdemu z rodziców przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu z przysługującego im pełnego wymiaru. Prawo do tego 1 miesiąca urlopu wychowawczego nie może być przeniesione na drugiego z rodziców bądź opiekunów dziecka.

Rodzice lub opiekunowie dziecka mogą jednocześnie korzystać z urlopu wychowawczego przez okres nieprzekraczający 4 miesięcy (art. 186 § 6 K.p.). Z pozostałej części tego urlopu, jeżeli oboje rodzice są zatrudnieni, może korzystać wyłącznie jedno z nich (art. 189¹ K.p.). Przy czym w myśl art. 186 § 5 K.p. skorzystanie z urlopu wychowawczego w wymiarze co najmniej 1 miesiąca oznacza wykorzystanie przez rodzica urlopu przynależnego tylko jemu (tzw. części nieprzenoszalnej).

Kodeks pracy wskazuje też przypadki, w których rodzic dziecka ma prawo do urlopu wychowawczego w pełnym wymiarze 36 miesięcy. Dotyczy to sytuacji, gdy:

drugi rodzic nie żyje,
drugiemu rodzicowi nie przysługuje władza rodzicielska,
drugi rodzic został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu,
dziecko pozostaje pod opieką jednego opiekuna.

Niezależnie od urlopu wychowawczego omówionego wcześniej, pracownik może też skorzystać z urlopu wychowawczego ze względu na niepełnosprawność dziecka. Jak bowiem stanowi art. 186 § 3 K.p., jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika, niezależnie od urlopu wychowawczego wskazanego w art. 186 § 2 K.p., może być udzielony odrębny urlop wychowawczy w wymiarze do 36 miesięcy. Można go jednak udzielić na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia. W przypadku tego urlopu także obowiązuje zasada wyłącznego prawa dla każdego z rodziców do jednego nieprzenoszalnego miesiąca urlopu wychowawczego ze względu na niepełnosprawność dziecka.

Urlop na wniosek

Urlopu wychowawczego udziela się na wniosek pracownika. Zasady jego udzielania określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego (Dz. U. z 2013 r. poz. 1139).

Pracownik składa pracodawcy wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego w formie pisemnej na dwa tygodnie przed rozpoczęciem okresu, w którym zamierza korzystać z tego urlopu. Pracodawca udziela urlopu wychowawczego na okres wskazany we wniosku i ma obowiązek uwzględnić taki wniosek złożony w terminie. Jeżeli wniosek zostanie złożony bez zachowania dwutygodniowego terminu, to urlopu udziela się nie później niż z dniem upływu dwóch tygodni od dnia złożenia przez pracownika wniosku (§ 4 rozporządzenia). W przypadku złożenia wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego po dokonaniu czynności prawnej zmierzającej do rozwiązania umowy o pracę, urlopu udziela się na okres nie dłuższy niż do dnia rozwiązania umowy.

Wniosek o urlop wychowawczy powinien zawierać:

datę rozpoczęcia i zakończenia urlopu,
okres urlopu, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko,
liczbę części urlopu wychowawczego, z których dotychczas skorzystano na dane dziecko.

Do wniosku dołącza się pisemne oświadczenie drugiego rodzica - opiekuna dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu we wnioskowanym okresie, a gdy urlop ma być wykorzystywany jednocześnie przez obydwóch rodziców - pisemne oświadczenie o okresie, w którym zamierza on jednocześnie korzystać z tego urlopu. W przypadku urlopu wychowawczego na niepełnosprawne dziecko załącza się orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka. Pisemne oświadczenie nie jest wymagane, gdy drugi rodzic nie jest uprawniony do urlopu wychowawczego z powodów wskazanych w § 2 ust. 3 rozporządzenia.

Przykład

Pracownica w dniu 4 czerwca 2012 r. urodziła pierwsze dziecko, a w dniu 6 grudnia 2014 r. drugie dziecko. Przy czym dotychczas nie korzystała z urlopu wychowawczego na pierwsze dziecko. Planuje wykorzystanie urlopów wychowawczych w następujący sposób.

Na młodsze dziecko pracownica korzysta z urlopów macierzyńskich i rodzicielskiego do 4 grudnia 2015 r. Następnie do 13 stycznia 2016 r. wykorzysta zaległy urlop wypoczynkowy. Od 14 stycznia 2016 r. do 3 czerwca 2017 r. zamierza złożyć wniosek o urlop wychowawczy na starsze dziecko (do czasu ukończenia przez nie 5 lat), a od 4 czerwca 2017 r. do 5 grudnia 2019 r. na młodsze dziecko. Ojciec dzieci nie będzie korzystał z urlopów wychowawczych.

Podany sposób wykorzystania urlopów wychowawczych nie przekracza wymiaru 35 miesięcy na dziecko i nie wykracza poza ukończenie 5 lat przez każde z nich (co nastąpi odpowiednio: 4.06.2017 r. i 6.12.2019 r. o godz. 0⁰⁰). Terminowo złożone wnioski w sprawie tych urlopów będą wiązały pracodawcę.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.)